لخته خونی یا ترومبوز

ترومبوز تشکیل لخته خونی به صورت غیرطبیعی در عروق خونی است. در حالت طبیعی، جریان خون به در داخل عروق، در حرکت است ولی هنگامی که لخته در داخل عروق تشکیل می‌شود، باعث اختلال در جریان خون می‌شود. محل لخته می‌تواند متفاوت باشد. اگر لخته در رگ وریدی (رگی که خون سیاهرگ را منتقل می‌کند) و یا شریان باشد، علائم مختلفی می‌تواند بروز دهد. این مقاله توسط دکتر محمد امینی فرد تهیه ‌شده‌است.

همان‌طور که گفته شد ترومبوز عبارت از تشکیل لخته خون مرگبار در شریان ها و وریدهاست که به ترومبوز شریانی و ترومبوز وریدی مشهور است. تشکیل لخته باعث کاهش یا قطع جریان طبیعی خون می‌شود. لخته با آزاد و رها شدن به سمت سایر اعضای بدن، حرکت می‌کند. این اتفاق، می‌تواند موجب سکته مغزی و حمله قلبی شود. اگر لخته خونی در وریدها ایجاد شود، می‌تواند ترومبوز آمبولی وریدی ایجاد کند 

ترومبوز یکی از ‌‌مهم‌ترین عامل مرگ و میر در جهان است که از هر 4 مرگ، یکی بر اثر لخته خونی رخ می‌دهد.

عوامل ایجاد لخته خونی

عوامل مختلفی می‌تواند سبب ایجاد لخته خونی شود که عبارتند از 

عمل جراحی

جراحی های مختلف خصوصا جراحی های ارتوپدی مانند زانو، مفاصل لگن و… می‌تواند موجب تشکیل لخته خونی در اندام‌های پایین بدن و پاها شود.

بستری شدن در بیمارستان

بی تحرکی و بستری های طولانی مدت در بیمارستان از عوامل ایجاد لخته خون و ترومبوز است. این ‌‌مهم‌ترین علت ایجاد آمبولی در بدن است.

داروها

برخی داروهای هورمونی، قرص‌های ضدبارداری، قرص‌های هورمونی دوران یائسگی و… از عواملی هستند که می‌توانند سبب ایجاد ترومبوز شوند.

بیماری‌ها

بعضی بیماری‌های زمینه ای، ژنتیکی، سرطان ها و بیماری‌هایی که موجب افزایش انعقاد پذیری جریان خون می‌شوند، بیماری‌های التهابی مانند بیماری روماتیسمی لوپوس از دیگر عوامل ایجاد لخته خونی هستند.

زمینه ژنتیکی

افرادی که خودشان یا اعضای درجه اول خانواده شان سابقه تشکیل ترومبوز را داشته اند در خطر بیشتری در ابتلا به این موضوع قرار دارند.

تروما و آسیب

تصادفات رانندگی، حوادث ورزشی و … از عواملی هستند که می‌تواند موجب آسیب به جداره عروق و تشکیل ترومبوز شود.

اختلالات چربی

بخشی از پلاکی که داخل رگ تشکیل می‌شود آرتوم نام دارد که جز اصلی آن رسوب چربی در مرکز پلاک است. این پلاک می‌تواند به عنوان یک هسته برای ایجاد لخته خونی باشد. هر نوع آسیب جزئی به این پلاک یا آتروم وارد شود، سلول‌های دیگر روی این هسته رسوب می‌کنند و می‌تواند ایجاد لخته را سریع تر کند. این پلاک هم می‌تواند رشد کرده و باعث انسداد رگ شود. بنابراین اختلالات چربی خون، در انسداد عروق تاثیر دارد.

وجود کاتتر های شریانی و وریدی

مانند پرمیکت یا شالدونی که به منظور انجام دیالیز یا جهت تغذیه وریدی تعبیه می‌شوند که اگر طولانی مدت در داخل رگ قرار داشته باشند خطر ایجاد ترموبوز را افزایش می‌دهند

نارسایی قلبی

نارسایی قلبی یکی از عواملی است که می‌تواند احتمال بروز لخته خونی را افزایش می‌دهد.

بیماری التهابی روده یا IBD

این بیماری با افزایش فاکتور های التهابی در خون فرد را مستعد ابتلا به ترموبوز شریانی و وریدی می‌کنند

بیماری‌های کلیوی

مانند سندرم نفروتیک و پیوند کلیه

بیماری شدید کبدی

از دیگر عواملی است که خطر بروز لخته را افزایش می‌دهد.

سایر عوامل

عوامل دیگری همچون پرواز طولانی، سیگار کشیدن، بارداری و زایمان، چاقی بیش از حد و بی تحرکی از عوامل تشکیل ترومبوز در بدن هستند.

اگر نیاز به مشاوره با یک پزشک متخصص قلب و عروق آنلاین دارید، بهترین متخصصان آنلاین قلب در اپلیکیشن مدافون، آماده پاسخگویی هستند:

عوارض ترومبوز 

ترومبوز شریانی

همان‌طور که گفته شد، لخته ممکن است در شریان یا ورید تشکیل شود. از آنجایی که شریان، خون دارای اکسیژن را برای اعضای بدن فراهم می‌کند، عدم خونرسانی به آن عضو، موجب آسیب به آن می‌شود. مثلا انسداد عروق کرونر قلب به دلیل ترومبوز باعث سکته قلبی و در رگ مغز موجب سکته مغزی می‌شود.

ترومبوز وریدی

معمولا پس از جراحی، ترومبوز ممکن است در وریدهای اندام‌های تحتانی ایجاد شود. اگر این ترومبوز در داخل رگ از جای خود حرکت کند، همراه با جریان خون می‌تواند به سمت قلب و شریان ریوی حرکت کند. این جابجایی ترومبوز در داخل رگ به عنوان آمبولی شناخته می‌شود. آمبولی ریه یکی از عوارض خطرناک ترومبوز اندام تحتانی است. در یک سوم موارد این موضوع می‌تواند سبب مرگ بیماری شود که به دلیل جراحی بستری ‌شده‌است.

علائم ترومبوز

ترومبوز در مراحل اولیه ممکن است که هیچ علامتی نداشته باشد اما علائم زیری می‌تواند نشان دهنده وجود لخته خون باشد:

ورم پا

از علائم وجود ترومبوز در اندام تحتانی، ورم پا و تغییر قطر یکی از پاها نسبت به دیگری است. این ورم ممکن است به تدریج درد، قرمزی و گرمی پیدا کند.

تنگی نفس

هنگامی که لخته در رگ‌ها حرکت کرده و به سمت ریه می رود  موجب تنگی نفس می‌شود. این تنگی نفس شدید است و ممکن است میزان تنفس بیمار در دقیقه و ضربان قلب او افزایش پیدا کند. در موارد شدید می‌تواند موجب افت فشار هم بشود.بنابراین بیماری که مدتی در بیمارستان بستری بوده و یا یک عمل جراحی داشته و دچار تنگی نفس می‌شود باید موضوع ترومبوز را برای او در نظر بگیریم.

اما تنها دلیل تنگی نفس، ترومبوز نیست. در مقاله زیر دلایل مختلفی که می‌تواند موجب تنگی نفس شود را معرفی کرده‌ایم دلایل تنگی نفس

تشخیص ترومبوز

آسان ترین و ارزان ترین راه برای تشخیص ترومبوز اندام‌های تحتانی، سونوگرافی داپلر اندام‌های تحتانی است. 

اگر شک بالینی و وضعیت بیمار نشان دهنده وجود آمبولی ریه باشد، سی تی آنژیوگرافی برای شریان ریوی قطعی ترین راه تشخیص است. 

اگر شک بالینی قوی نباشد، برخی فاکتورهای خونی که در آزمایش خون مشخص می‌شود مانند D-dimer (دی دایمر) می‌تواند وجود لخته خون در سیستم عروقی را تشخیص دهد. اگر این فاکتور منفی باشد نیازی به آزمایشات تکمیلی نیست در غیر این صورت نیاز به سی تی آنژیو برای بیمار است.

اگر بیمار به دلیل مشکلات کلیوی و یا مثلا بارداری نتواند ماده حاجب را برای سی تی آنژیو مصرف کند، می‌توان از اسکن پرفیوژن ریه می‌توان استفاده کرد.

آسپرین و تشکیل ترومبوز

بسیاری از افراد از آسپرین برای پیشگیری از لخته خونی استفاده می‌کنند. آسپرین برای پیشگیری از تشکیل ترومبوز در اندام تحتانی تقریبا نقش تعیین کننده ای ندارد و تقریبا بی اثر است. 

کرونا و لخته خون

متاسفانه تشکیل لخته خون در بیماران کووید بسیار شایع است. این عامل سبب سکته های مغزی، قلبی و آمبولی ریه می‌شود. خود ویروس کرونا باعث افزایش انعقادپذیری در جریان خون می‌شود. در بیمارانی که به دلیل کرونا بستری هستند باید حتما از داروهای ضدانعقاد استفاده شود. در مورد ادامه داروهای ضد انعقاد در این بیماران پس از بهبودی هنوز بحث های پزشکی ادامه دارد.

نکاتی برای پیشگیری از ترومبوز

• هر جایی که بیمار بی تحرک است نیاز به مصرف داروهای مناسب جهت پیشگیری از ترومبوز وجود دارد. 
• در پروازهای طولانی حتما تحرک کافی را داشته باشید و از جای خود بلند شوید.
• استفاده از جوراب های الاستیک می‌تواند برگشت خون را افزایش دهد.

درمان ترومبوز

در مورد درمان با توجه به شرایط بیمار طبق صلاحدید پزشک ممکن است از درمان های زیر استفاده شود:

• دارو های ضد انعقاد تزریقی مانند هپارین؛انوکساپارین
• دارو های ضد انعقاد خوراکی مانند وارفارین؛آپیکسابان؛ریواروکسابان و…
• تجویز دارو های حل کننده لخته
• تعبیه فیلتر IVC که یک آلیاژ فلزی است که در ورید اجوف تحتانی قرار داده می‌شود و لخته های تشکیل شده را به دام می اندازد و مانع از حرکت آنها به سمت قلب و ریه می‌شود
• در موارد نادری ممکن است جهت خارج کردن لخته نیاز به انجام عمل جراحی باشد

سوالات پزشکی ترومبوز