اختلال وسواس فکری (OCD) نوعی اختلال روانی میباشد که در آن افراد، افکار، احساسات، تصاویر یا احساساتی را ناخواسته و مکرر و در جواب، به رفتارها یا اعمال ذهنی و اجباری تجربه میکنند. به بیانی دیگر اختلال وسواس فکری یا OCD نوعی اختلال بهداشت روانی است که افراد را در هر سنی و از جنبه های مختلف زندگی تحت تأثیر قرار میدهد.
افکار استرسزا، ناخواسته و بیربط که مداوم به ذهن خطور مینمایند را «وسواس فکری» و زمانی که فرد احساس نیاز میکند تا یک رفتار خاص را مداوم تکرار نمایند را «وسواس عملی» میگویند. ممکن است اختلال وسواس، پایه ارثی و ژنتیک داشته باشد، اما در واقع اتفاقات ناخوشایند یا روابط ناسالم خانوادگی نیز میتواند اختلال وسواس را آغاز یا وخیمتر نماید.
این مقاله توسط زهرا محمدنیا، روانشناس تهیه شدهاست.
اختلال وسواس یا OCD میتواند در کودکی، در اغلب مواقع نزدیک دهسالگی خود را نشان دهد. بعید است بعد از سن ۳۰ سالگی اختلال وسواس آغاز شود.
انواع وسواس فکری
افکار پرخاشگرانه یا جنسی
یکی از انواع رایج وسواس های فکری، افکاری مرتبط با آسیب رساندن به دیگران است. در چنین مواقعی فرد مدام تمایل به آسیب رساندن به دیگران دارد که این نوع وسواس منجر به آسیب های جنسی نیز میشود.
ترس از صدمه رسیدن به دیگران
برخی از افراد، به جای آسیب رساندن، از آسیب دیدن عزیزان شان واهمه دارند. برای مثال ممکن است شخصی این افکار وسواسی را داشته باشد که فرزند او طی یک تصادف کشته شود. در این صورت برای جلوگیری از بروز همچین اتفاقی، ممکن است رفتارهای اجباری متعددی انجام دهد. مسئولیت رفت و آمد فرزند خود را قبول کند و یا وسیله نقلیه او را به دفعات چک کند تا مطمئن باشد که سالم است.
ترس از میکروبها و آلودگی ها
از جمله متداول ترین انواع وسواس فکری، ترس از میکروبها و نیاز به شستن مکرر دست ها است. بسیاری از افرادی که دارای اختلال وسواس فکری هستند از میکروبها واهمه دارند و ممکن است برای رهایی از این افکار دست به رفتارهای اجباری متفاوتی بزنند. شستن مکرر دست ها و وسایل شخصی نمونه ای از این رفتار ها است.
شک و تردید در ناقص انجام دادن کار
اختلال وسواس فکری موجب میشود که شخص مدام شک داشته باشد که کاری را درست و کامل انجام داده است یا خیر. برای مثال شخصی را در نظر بگیرید که از منزل خود خارج میشود و در خانه را قفل میکند. فکر وسواسی درست انجام دادن کار موجب میشود تا او برای چک کردن قفل بودن درب منزل تا چندین بار در روز به منزل خود مراجعت کند و بسته بودن درها را امتحان کند.
مسائل مربوط به امور مذهبی و انجام گناه
یکی دیگر از انواع وسواس فکری، داشتن وسواس و نگرانی در مورد غیر اخلاقی بودن یا گناهکار بودن شخص است. برخی از افراد ممکن است در نتیجه این افکار مدام در حال نماز خواندن و دعا کردن باشند.
خود کنترلی
ترس از دست دادن کنترل خویش و انجام رفتارهای غیر ارادی و نامناسب، ترسی است که در ذهن برخی از افرادی که از این اختلال رنج می برد وجود دارد. برخی از افراد ممکن است نگران باشند که ناگهان در جمع شروع به داد و فریاد زدن کنند، برخی دیگر ممکن است نگران آسیب رساندن به شخص دیگری باشند. این افکار ممکن است در ادامه با هرگونه رفتار اجباری پیگیری شود. اما نکته مهم در این مدل از انواع وسواس فکری این است که ممکن است این افکار منجر به انزوای فردی شوند. زیرا شخص از نزدیک شدن به دیگران و برقراری ارتباط با آنها واهمه دارد.
ترتیب و تقارن
نظم و ترتیب دادن وسایل و اشیا “به صورت کاملا دقیق” یکی از متدوال ترین انواع وسواس فکری است. افرادی که به این افکار وسواسی مبتلا هستند، برای نظم و ترتیب دادن اشیا بهطور کاملا مرتب و یا متقارن زمان نسبتا زیادی صرف میکنند. آن ها هم چنین ممکن است افکار خرافاتی در مورد برخی از اعداد و یا الگوهای تقارنی در ذهن خود داشته باشند.
علائم اختلال وسواس فکری و عملی
خوب است بدانید که علائم اختلال وسواس به دو دسته تقسیم میشود: علائم ناشی از وسواس فکری و علائمی به دنبال وسواس عملی. این علائم رنج آور هستند، وقت زیادی از فرد تلف میکنند و ممکن است کارکرد او را کم کنند.
علائم وسواس فکری
- علائم وسواس فکری در افراد بسیار متنوع است و عموما با ترس همراه است. شایعترین این علائم عبارتند از:
- ترس از آلودگی و کثیفی
- ترس از تصادف و اقدامات خشن دیگران (مثل وسواس قفل بودن در خانه به دلیل ترس از دزدی)
- ترس از اقدام خشن یا سوءرفتار جنسی خود (مثلاً مادری مهربان که میترسد فرزند خودش را خفه کند.)
- ترس از بینظمی و قرینه نبودن اشیا و وسایل (مثلاً چینش نامنظم غذا در بشقاب)
جهت دریافت مشاوره روانشناسی از بهترین روانشناسان کشور کلیک کنید
علائم اختلال وسواس عملی
اغلب مبتلایان به اختلال وسواس عملی میدانند که این ترس و اضطراب در آنها منطقی نیست و سعی میکنند آن را نادیده بگیرند و سرکوب کنند. گاهی هم برای رهایی موقت از آن ها یک رفتار تکراری را انجام میدهند. اختلال وسواس عملی همین رفتاری است که دائماً تکرار میشود تا اضطراب ناشی از وسواس فکری کاهش پیدا کند. وسواس عملی لزوماً با ریشههای اضطراب ارتباط منطقی ندارد. نمونههایی از وسواس عملی عبارتند از:
- شستن دست یا حمام زیاد و مداوم
- پرهیز از دست دادن با دیگران یا دست زدن به دستگیرهی در
- چک کردن مداوم قفل یا اجاق گاز
- شمردن مکرر اجسام و اشیا
- چینش بیش از حد منظم وسایل در خانه یا محل کار
- خوردن غذاها با ترتیب بسیار خاص
- تکرار دعایی خاص بهطور مداوم
علل بروز وسواس فکری
تا امروز بهطور کامل دلیل مشخص و واضحی برای اختلال وسواس فکری کشف نشدهاست. اما عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری نیز در ابتلا به این اختلال وخیل هستند. افرادی که والدین، خواهر و برادر یا فرزند دارای که مبتلا به OCD است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.
درمان اختلال وسواس فکری
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با روان درمانی، تجویز دارو یا استفاده از هر دو به صورت همزمان درمان میشود. تحقیقات ثابت کرده است که درمانهایی که برای درمان OCD تجویز میشوند، شامل درمان شناختی رفتاری (CBT) است. این روش برای معالجه طیف وسیعی از اختلالات استفاده میشود و نوع خاصی از آن به نام (ERP) وجود دارد که در درمان اختلال وسواس بسیار موثر است.
در ERP، فرد مبتلا به OCD در ابتدا توسط یک درمانگر مورد بررسی قرار میگیرد. سپس در معرض افکار یا موقعیتهایی قرار میگیرد که باعث بروز اضطراب یا منجر به وسواس و اجبار میشود. به این ترتیب یاد میگیرد که درگیر اجباریهای عادت نشود. این رویکرد با هدف کاهش تدریجی اضطراب ناشی از چنین افکار و برخوردهایی صورت میگیرد تا فرد بتواند علائم OCD را بهتر مدیریت کند.
داروهای موسوم به مهارکننده های بازگشت مجدد سروتونین (SRIs) و مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز برای درمان OCD استفاده میشوند.
داروهای درمان اختلال وسواس فکری عملی شامل داروی ضد افسردگی قدیمی مثل کلومیپرامین و داروهای جدیدی همچون فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین نیز هستند. SSRI با افزایش مقدار سروتونین انتقال دهنده عصبی مغز را تحت تاثیر قرار میدهد.این داروها ممکن است تا ۱۲ هفته طول بکشد تا علائم را بهبود بخشند.
پیشنهاد مطالعه | تست آنلاین وسواس فکری
راههای رهایی از وسواس فکری
برای رهایی از وسواس فکری موارد زیر را رعایت فرمایید:
- محرک ها را شناسایی کنید. (افراد و موقعیت هایی که شمارا مضطرب میکند)
- از رویارویی با این افراد و موقعیت ها اجتناب نکنید.
- شناسایی کنید در چه تایمی از شبانه روز ذهنتان درگیر این افکار میشود.
- دو تایم 2 الی 10 دقیقه ای در شبانه روز را فقط برای فکر کردن به این افکار مشخص کنید. چنانچه غیر از آن تایم فکرهای منفی به سراغتان آمد به تایم های مشخص شده موکول کنید.
- جلوی افکار وسواسی خودتان را نگیرید. زیرا هرچهقدر جلوی افکار وسواسی را بگیرید، با شدت بیشتری به شما حمله خواهد کرد.
- افکار وسواسی خود را بر روی یک برگه کاغذ بنویسید.
- افکار وسواسی خود را با صدای بلند بازگو کنید و آن را ضبط کنید. سعی کنید در طول روز ۲۰ الی۳۰ بار این صدا را گوش کنید. این کار منفی بودن این افکار را کاهش خواهد داد.
- رابطه خوبی با اطرافیان و خانواده داشته باشید تا احساس تنهایی نکنید.
پیشنهاد مطالعه | سوالات متداول درباره اختلال وسواس فکری
روش های کنترل وسواس فکری
بهتر هست تمرینات ریلکسیشن را روزی ۲ دفعه و هربار به مدت ۱۵ دقیقه انجام بدید. به این صورت که با یک لباس بسیار راحت، در یک محیط تنها، دراز بکشید. یک موزیک ملایم ترجیحا صدای طبیعت برای خود پخش کنید. دقت کنید گوشی موبایل کنارتون نباشه و هیچ سر و صدای اضافه ای جز موزیک ملایم نباشد.
سپس به نوبت پاها دست ها و سایر اندامهای خود را روزی ۲ دفعه و هر دفعه به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه منقبض و منبسط کنید.
منبع: زهرا محمدنیا ایمنی، روانشناس بالینی مدافون
این مقاله توسط تیم تحریریه مدافون تهیه شده است. مقالات این وب سایت پس از تهیه توسط پزشکان و روانشناسان بررسی و تایید می شود. با این حال به یاد داشته باشید که این مقالات صرفا جهت آگاهی و افزایش معلومات شما تهیه شده است.برای درمان حتما به توصیه و تجویز پزشک یا روانشناس خود عمل کنید.
من هر وقت که از ماشین پیاده میشم شک میکنم که در رو بستم یا نه