سوال و جواب پزشکی بیماری دیابت

بله می تواند. بیماران دیابتی حتی اگر علامتی هم نداشته باشند باید در بازه های زمانی مشخص آزمایش قند خون بدهند. بالا بودن قند می تواند باعث ایجاد عوارض بیماری دیابت مانند مشکلات چشمی، کلیوی، قلبی و… شود. یکی از شایع ترین عوارض دیابت، درگیری شبکیه چشم و تاری دید است.  این موضوع می تواند باعث خونریزی در شبکیه یا کدورت عدسی چشم (آب مروارید) شود. بنابراین بیماران دیابتی حتما باید آزمایش بدهند و قند خود را در خانه چک کنند. خصوصا اگر انسولین استفاده می کنند با دستگاه های گلومتر خانگی باید میزان قند خون اندازه گیری شود.

اگر قند کنترل نشده باشد، بیمار باید در فواصل نزدیک تر آزمایش بدهد و اگر کنترل شده باشد با فواصل طولانی تر. اما حداقل فاصله بین آزمایش ها هر سه ماه یک بار است. در این آزمایشات باید قند خون، هموگلوبین A1C (شاخص سه ماهه) و فشار خون بررسی شود. اگر نتایج این آزمایشات خوب باشد تا 6 ماه هم می توان فاصله ایجاد کرد.

اگر هموگولوبین A1C طی دو نوبت بالا یا اگر قند ناشتا هم بیش از دو نوبت بالای 126 باشد، دیابت محسوب می شود. اگر قند خون رندم فقط یک بار بالای 200 باشد و بیمار علامت دار باشد مثلا میزان دستشویی رفتنش زیاد باشد، کاهش وزن داشته باشد و… باز هم بیمار، دیابتی محسوب می شود. بالا بودن هموگلوبین A1C و پایین بودن قند خون ناشتا، نشان می دهد که احتمالا قند خون شما پس از خوردن غذا بالا می رود و همین امر باعث می شود که معدل قند خون شما بالا باشد.

برای بیماران دیابتی توصیه می شود که نوشابه، آبمیوه و حتی آبمیوه طبیعی استفاده نشود. در آبمیوه های طبیعی چون قند میوه وارد آب آن می شود و فیبر میوه کنار گذاشته می شود، عملا مثل این است که آب و قند مصرف شده باشد. نوشابه ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود چرا که قند را بسیار بالا می برند. نوشابه های رژیمی هر چند که قند کمتری دارد اما باز هم مضر است. این نوشابه ها، همچنین باعث بیشتر شدن اشتهای شخص می شود. افزایش اشتها نیز باعث بالا رفتن وزن و نهایتا قند خون می شود.

اگر قند ناشتا بالای 100 و کمتر از 126 باشد، پیش دیابت نامیده می شود. متاسفانه مشکلات قلبی عروقی در این افراد بیش از سایر افراد جامعه دیده می شود و سالانه 5 درصد از این افراد به سمت دیابت می روند. اگر شما حدود 5 تا 10 درصد وزن خود را کم کرده اید ولی هنوز قند خون تان بین 100 تا 126 است، خوب است که مصرف داروی متفورمین را شروع کنید.

خیر. این دارو بیش از 50 سال است که در دنیا برای درمان دیابت مورد استفاده قرار می گیرد و داروی بسیار خوبی است. این دارو جز خطوط اول درمان دیابت است. در کسانی که نارسایی پیشرفته قلبی دارند و دچار تنگی نفس هستند، در افرادی که مشکلات کلیوی دارند یعنی کسانی که کراتین آنها بالا است مانند افرادی که دیالیز می کنند، از متفورمین استفاده نمی شود. اما برای بقیه بیماران از این بابت مشکلی وجود ندارد.

در گذشته تصور می شد که هر چه قند بیمار دیابتی پایین تر باشد، به نفع بیمار است. اما امروزه تحقیقان نشان داده است که اگر ما قند را خیلی پایین بیاوریم در بیمارانی که مشکلات قلبی، عروقی، کلیوی و یا سن بالایی دارند، مرگ و میر بیشتر می شود. چرا که افت قند خون برای یک بیمار دیابتی، به مراتب عوارض بیشتری دارد تا اینکه مقدار کمی قند خونشان بالا باشد. بنابراین برای هر بیمار، مطابق با شرایطش هدف گذاری میزان قند خون انجام می شود یعنی ممکن است که برای یک خانم جوان باردار که قند خون بالایی دارد، میزان هموگلوبین A1C زیر 6 درصد باشد اما در یک آقای مسنی که سابقه سکته قلبی و یا مشکل کلیوی داشته، میزان 7.5 تا 8 هم قابل قبول باشد. بنابراین این که به شما گفته شده که قند پدرتان کنترل شده، برای یک فرد مسن، قابل قبول است.

بیمار دیابتی که می خواهد تازه ورزش حرفه ای را شروع کند باید از پزشک متخصص قلب، مجوز لازم را بگیرد چرا که ممکن است که یک بیمار دیابتی مشکل قلبی بدون علامت داشته باشد. اما برای ورزش های سبک در این زمینه مشکلی نیست. حتی به بیماران دیابتی توصیه می شود که حداقل روزی نیم ساعت و 5 روز در هفته پیاده روی را داشته باشند.

بین 5 تا 6 درصد بارداری ها منجر به دیابت بارداری می شود، اهدافی که برای این  افراد در نظر می گیریم برای میزان قند خون با افراد مسن متفاوت است تا عوارضی برای جنین نداشته باشد. در جواب سوال شما که آیا ممکن است به فرزندتان منتقل شود، باید گفت که احتمال ابتلای فرزندان مادرانی که در دوران بارداری دیابت داشته اند، به این بیماری بیشتر است. خصوصا اگر در سنین بین 10 تا 20 سالگی، دچار اضافه وزن و چاقی شوند، ریسک دیابت در آنها بالاتر می رود. مادرانی که در دوران بارداری به دیابت مبتلا شده اند معمولا پس از زایمان مشکل قند خون آنها رفع می شود اما در سنین بالاتر، مستعد بیماری دیابت هستند و باید قند خون خود را چک کنند.

من به عنوان فوق تخصص غدد، استفاده از این داروها را توصیه نمی کنم هر چند که ممکن است موثر باشد. چرا که ما در حال حاضر داروهایی داریم که سال ها در جهان مورد استفاده قرار گرفته و کارآزمایی های لازم را پس داده است اما در مورد داروهای گیاهی از آنجایی که میزان و اثربخشی آن ها مشخص نشده است، استفاده از آنها توصیه نمی شود.

اگر بیمار مبتلا به دیابت نوع 1 باشد، تنها درمان در سراسر دنیا استفاده از انسولین است. اما اگر شخص مبتلا به دیابت نوع 2 باشد، ممکن است که بتواند استفاده از انسولین را کنار بگذارد اما احتمال آن کم است. در کسانی که سال هاست به دیابت نوع 2 مبتلا هستند و طولانی مدت از انسولین استفاده می کنند، حتما لازم است که از انسولین استفاده بکنند. البته ممکن است با داروهای جدید خوراکی که به بازار آمده است، بتوانیم دوز انسولین را کم بکنیم و زیر نظر پزشک بتوانیم انسولین را قطع بکنیم. البته باید بر حسب مورد و شرایط شخص سنجیده شود.

در بیماری دیابت، عارضه درگیری چشم شایع است، در واقع شایع ترین علت نابینایی در دنیا و در ایران، دیابت است. در دیابت نوع 2 از بدو تشخیص، چشم باید بررسی شود. علاوه بر این، فشار خون، درگیری کلیوی و… نیز باید چک شود. اما در دیابت نوع 1، هنگامی که بیمار انسولین می زند، بعد از 5 سال لازم است که این بررسی ها صورت بگیرد.

مصرف مواد غذایی که پس از مصرف، شاخص قند خون را به صورت یک دفعه بالا نبرد بلکه به تدریج بالا ببرد در همه افراد خصوصا در افراددیابتی توصیه می شود. به طور کل برای بیماران دیابتی توصیه می شود که میوه هایی مانند خرما، انگور و آب میوه را کمتر مصرف کرده و به جای آن از خود میوه مانند سیب، پرتقال که فیبر بیشتری دارند و میوه هایی مانند گیلاس، زردآلو و کیوی استفاده کنند. 
به افرادی که قند خون ناشتای آنها بالای 100 است توصیه می شود که مصرف قند و شکر را محدود کرده و در مصرف کربوهیدارت ها هم از کربوهیدرات های کامل مانند جو، جوی دوسر، ماکارونی با آرد کامل استفاده کنند.